Od 30 czerwca do 27 lipca archeolodzy z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego prowadzili badania wykopaliskowe w Ciepłem, nieopodal Gniewu. Pracami objęto jedno z grodzisk oraz nowoodkryte cmentarzysko.

Wczesnośredniowieczny zespół stanowisk w Ciepłem należy do najważniejszych ośrodków na Pomorzu Wschodnim. Przypadkowe odkrycia z czasów budowy kolejki wąskotorowej w 1900 r. spowodowały, że o Ciepłem zrobiło się głośno. Od tego czasu minęło przeszło 120 lat, a archeolodzy nadal mają co robić.

Kompleks stanowisk wczesnośredniowiecznych, zwłaszcza grodziska znajdujące się w rejonie wsi Ciepłe był znany co najmniej od XIX w. Jednak jak dotąd uwaga badaczy była skoncentrowana na badaniach cmentarzyska. Tymczasem nekropola jest jednym z wielu elementów założenia, które tworzyły trzy grody, kilka osad oraz co najmniej dwa cmentarzyska. Na nadzwyczajne nagromadzenie trzech grodów w niewielkiej odległości zwracano uwagę w przeszłości. Miał to być czynnik świadczący o ważnej roli tego ośrodka. Poza pracami na cmentarzysku, jedyne badania na niezbyt dużą skalę prowadzono z ramienia Muzeum Archeologicznego w Gdańsku w latach 70. ubiegłego wieku.


W ramach realizacji projektu zaplanowano kilka sezonów badań wykopaliskowych. Pod koniec lipca zakończono drugi sezon prac, w których obok studentów Uniwersytetu Warszawskiego wzięli udział studenci z Uniwersytetu w Rejkiawiku (Islandia) oraz Uniwersytetu w Lundzie (Szwecja).

Głównym celem tegorocznych działań było rozpoznanie stratygrafii fortyfikacji głównego grodu - Ciepłe 3 oraz zbadanie południowej części cmentarzyska odkrytego w 2019 r. (Ciepłe 28). Na grodzisku założono dwa wykopy. Wykop 2 o rozmiarach 10x3,5 m wytyczono na przedłożeniu wykopu 1 (badany w 2023 roku), w miejscu największego wyniesienia wału. Głębokość osiągnięta w wykopie wynosiła od 3 do 3,5 m. Uchwycono świadectwa przebudowy fortyfikacji grodu. Istnieją solidne przesłanki, aby wierzyć, że najstarszy wał powstał w latach 80./90. X wieku. Przebudowa i powstanie potężniejszego i młodszego wału przypadło zapewne na początek XI w. Wykop 3 założono we wschodniej części grodziska, na krawędzi wysoczyzny. Pozwolił na rozpoznanie stratygrafii tej części grodziska i potwierdzenie, że od tej strony założenia również znajdowała się jakaś forma obronna, zapewne w postaci palisady. W części wykopu usytuowanej bliżej majdanu uchwycono relikty zabudowy grodu. Ewidentnie i ta przestrzeń była przebudowywana, zapewne przy okazji reorganizacji całego grodu.

W toku badań wykopaliskowych grodziska pozyskano ponad 100 zabytków wydzielonych (wśród nich ozdoby, igły i szydła kościane, noże, przęśliki gliniane, osełki kamienne), kilka tysięcy fragmentów garnków glinianych i szczątków zwierząt (w tym wiele rybich).

W wykopie 2 na szczycie wału odkryliśmy dwa groby, związane zapewne z wojnami polsko-szwedzkimi. Jest to kolejne po ubiegłorocznym odkrycie pochówków ludzkich w kontekście grodziska. W świetle informacji, jakimi dysponujemy na temat działań wojennych z czasów wojen polsko-szwedzkich, odkrycia reliktów szańca polowego wzniesionego na grodzisku wczesnośredniowiecznym, a także datowania radiowęglowego szczątków na przełom XVI i XVII w. związek odsłoniętych pochówków z Bitwą Dwóch Wazów wydaje się dość dobrze udokumentowany.

Drugim stanowiskiem objętym badaniami było cmentarzysko odkryte w 2019 r. (Ciepłe 28), znajdujące się około 200 m na północ od grodziska. W trakcie pierwszych badań w wykopach sondażowych nie natrafiono na pochówki, dlatego też przypuszczano, że cmentarzysko jest całkowicie zniszczone. Jesienią 2023 r. w trakcie badań powierzchniowych na głębokości 10-15 cm pod powierzchnią ziemi natrafiono na zniszczony częściowo grób, w którym pochowano dorosłą kobietę. W tym miejscu wytyczono wykop, który miał wymiary 10 x 5 metrów (nieco później został poszerzony o pas o rozmiarach 2,5 x 8 m). Na przestrzeni około 12 metrów kwadratowych odsłonięto 7 grobów. Sześć to groby szkieletowe, jeden ciałopalny. Tylko jeden pochówek należał do osoby dorosłej, pozostałe to pochówki dzieci. Dwa z nich to groby niemowlaków.



Zakończone niedawno badania były drugim etapem zaplanowanych na kilka lat prac wykopaliskowych. Prace będą kontynuowane w kolejnych latach. Projekt "Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Ciepłem. Piastowski klucz do Pomorza Wschodniego" będzie realizowany do 2026 r.

Więcej informacji na profilu Ciepłe - Piastowski klucz do Pomorza oraz na stronie https://cieple.edu.pl/ .